Οι μαθήτριες Ε. Β., Α.Π. και Α. Τ. πήραν συνέντευξη από την γιαγιά της Ε.Β. Σαϊντέ που είναι 78 ετών και έχει μεγαλώσει στην Αλβανία. Πολλές οι ομοιότητες στα αλβανικά έθιμα του γάμου με τα ελληνικά. Άλλωστε, πρόκειται για μια βαλκανική χώρα, οπότε οι αλληλεπιδράσεις στον πολιτισμό είναι και προφανείς και αναπόφευκτες.

​

Α. Αρκετά πριν από τον γάμο…

- Έχουμε ακούσει για τον θεσμό της προίκας. Ισχύει στην αλβανική κοινωνία αυτός ο θεσμός;

- Ναι, και στην Αλβανία ισχύει ο θεσμός της προίκας. “Paja” λέγεται στα αλβανικά.

- Ποια ήταν η προίκα που έπαιρναν οι κοπέλες από την πατρική τους οικογένεια; Ήταν ακίνητη περιουσία (χωράφια, σπίτια) ή κινητή (χρήματα, μαγειρικά σκεύη, κοσμήματα, φορεσιές, ασπρόρουχα-δηλαδή σεντόνια, πετσέτες, κλινοσκεπάσματα - έπιπλα);

- Η προίκα που έπαιρναν ήταν κινητή περιουσία, κυρίως πράγματα για το σπίτι – δύσκολες οι εποχές τότε, κορίτσια μου, και λίγες οι ανάγκες των ανθρώπων. Από την πατρική τους οικογένεια οι κοπέλες έπαιρναν κουβέρτες, σεντόνια, εσώρουχα, φανελάκια, πετσέτες, δώρα για τα πεθερικά. Τα κορίτσια δεν έπαιρναν για προίκα ακίνητη περιουσία, καθώς τα χωράφια τα έδιναν μόνο στα αγόρια. Στις πόλεις βέβαια, δεν είχαν χωράφια για να δώσουν ούτε στα αγόρια.

- Ήταν υποχρεωτική; Υπήρχε δηλαδή πιθανότητα να μη γίνει ο γάμος επειδή ο γαμπρός και η οικογένειά του διαφωνούσαν με την προίκα που έδιναν στην νύφη;

- Ναι, η προίκα ήταν υποχρεωτική. Άλλωστε, ήταν η μόνη περιουσία που είχαν οι γυναίκες όταν έφευγαν από την πατρική οικογένεια. Και βέβαια, υπήρχε πιθανότητα να μη γίνει ο γάμος, αν ο γαμπρός και η οικογένειά του δεν έμεναν ικανοποιημένοι από την προίκα που έδινε η οικογένεια της νύφης.

- Υποθέτουμε ότι η προίκα σχετιζόταν απόλυτα με την οικονομική κατάσταση και την κοινωνική θέση της οικογένειας της νύφης, έτσι δεν είναι;

- Εννοείται. Άλλωστε, εκείνη την εποχή οι γάμοι στην Αλβανία γίνονταν με συγκεκριμένο σκοπό∙ οι νέοι παντρεύονταν από προξενιό.

- Αναφέρατε ότι ένα σημαντικό κομμάτι της προίκας της νύφης ήταν τα ασπρόρουχα και τα κλινοσκεπάσματα. Τι είδους ασπρόρουχα ήταν; Πείτε μας και τα αλβανικά ονόματά τους.

Πετσέτες (pecet)

Φανέλες (kanatiere)

Εσώρουχα (mbathje)

Κουβέρτες (gouverta)

Σεντόνια (carcaf)

- Από πότε άρχιζε η οικογένεια να τα μαζεύει προικιά για τα κορίτσια της;

- Όταν το κορίτσι έφτανε την ηλικία των 18 ετών η οικογένεια άρχιζε να φτιάχνει την προίκα της.

- Φανταζόμαστε ότι δε θα ήταν και λίγες οι γυναίκες που έπλεκαν, ύφαιναν, κεντούσαν όλα αυτά τα ασπρόρουχα, έτσι δεν είναι; Καθώς μάλιστα οι παλιότερες κοινωνίες χαρακτηρίζονταν από έντονη ομαδικότητα και αλληλεγγύη ίσως, εκτός από τη μητέρα και τις γιαγιάδες, να συμμετείχαν στη διαδικασία και άλλες γυναίκες συγγενείς, ίσως και γειτόνισσες.

- Το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών έφτιαχναν μόνες τους την προίκα των κοριτσιών τους. Εάν υπήρχαν και άλλα μέλη στην οικογένεια που μπορούσαν να βοηθήσουν π.χ. θεία, αδελφές, εννοείται ότι βοηθούσαν. Δεν ήταν και τόσο σύνηθες στην αλβανική κοινωνία όμως, να βοηθούν οι γειτόνισσες.

- Είδαμε σε μια φωτογραφία από την Ελλάδα τον τρόπο που αποθήκευαν όλα αυτά τα ασπρόρουχα μέχρι να έρθει η ώρα να τα πάρει η κοπέλα στο καινούργιο της σπίτι και μας έκανε μεγάλη εντύπωση. «Γιούκος» ονομαζόταν. Φτιάχνατε κι εσείς «γιούκο»;

- Όχι. Οι Αλβανοί δεν φτιάχνουμε «γιούκο». Τα προικιά τα αποθήκευαν στις ντουλάπες τους, μέχρι και επτά ημέρες πριν από τον γάμο, οπότε και τα μετέφεραν σε ένα δωμάτιο του σπιτιού για να τα δουν και να τα θαυμάσουν οι συγγενείς και οι συγχωριανοί. Νομίζω ότι και στην Ελλάδα έκαναν έκθεση της προίκας λίγο πριν από τον γάμο.

- Ναι. Το έθιμο αυτό γίνεται και στην Ελλάδα. Ας πάμε τώρα στην εβδομάδα πριν από τον γάμο και στην ημέρα του γάμου. Σίγουρα οι προετοιμασίες ξεκινούσαν μέρες πριν, γιατί δεν ήταν και λίγα αυτά που είχε να φροντίσει η οικογένεια τόσο του γαμπρού όσο και της νύφης. Πότε ξεκινούσαν ;

- Βέβαια. Για να είναι όλα έτοιμα την ημέρα του γάμου οι προετοιμασίες ξεκινούσαν μια εβδομάδα πριν.

​

Β. Την ημέρα του γάμου

- Πείτε μας λίγα πράγματα γι’ αυτές τις προετοιμασίες. Για το ντύσιμο του γαμπρού και της νύφης, το ξεπροβόδισμα από το πατρικό σπίτι, την τελετή του γάμου, τα φαγητά και τα γλυκά που σερβίρονταν στο γλέντι, την υποδοχή των νεόνυμφων στο καινούργιο τους σπίτι.

- Δεν είχαμε κάποιο τελετουργικό για το ξεπροβόδισμα της νύφης από το πατρικό σπίτι. Ο πατέρας της νύφης έκανε τις περισσότερες προετοιμασίες για τον γάμο. Ο πατέρας του γαμπρού ανακοίνωνε στο χωριό την απόφαση για τον γάμο και από κοινού με τον πατέρα της νύφης αποφάσιζαν για τους καλεσμένους. Καλεσμένοι ήταν ξαδέλφια, θείοι και γενικά οι πιο κοντινοί συγγενείς, αλλά και συγχωριανοί. Μετά την τελετή του γάμου οι γονείς υποδέχονταν τους νεόνυμφους στο καινούργιο τους σπίτι.

- Μετά τον γάμο ακολουθούσε γλέντι. Πείτε μας για το εθιμοτυπικό του γλεντιού. Πού γινόταν; Ποια φαγητά και γλυκά σερβίρονταν; Έπαιζαν παραδοσιακοί οργανοπαίχτες μουσική; Ποιοι άνοιγαν τον χορό;

- Μετά την τελετή ακολουθούσε σε κάποιο κτήμα γλέντι με παραδοσιακή μουσική. Με κλαρίνα κυρίως. Ένα πολύ γνωστό τραγούδι του γάμου είναι το Valle kosorare. Τον χορό άνοιγε ο γαμπρός με την νύφη και τους κουμπάρους και ακολουθούσε η μεριά του γαμπρού. Τα γλυκά που σερβίρονταν στον γάμο ήταν μπακλαβάς, ραβανί, καταΐφι και χασούντε, ένα γλυκό παρόμοιο με το ραβάνι και παρασκευαζόταν με βούτυρο, νισεστέ, ζεστό νερό και ζάχαρη. Όσο για τα φαγητά, εννοείται, πρωταγωνιστούσε το κρέας σε μεγάλη ποικιλία, ρύζι, αβγά, πίτες. Όπως βλέπετε, τα φαγητά και τα γλυκά δε διαφέρουν και πολύ από τα ελληνικά.

​

Γ. Η σημασία του γάμου για την τοπική κοινωνία

- Στις παραδοσιακές κοινωνίες ο γάμος δεν ήταν γεγονός που αφορούσε μόνο τις οικογένειες των μελλόνυμφων ∙ ήταν γεγονός που αφορούσε ολόκληρη την κοινότητα. Ο γάμος, πέρα από την ένωση δυο νέων ανθρώπων και την απαρχή της κοινής τους ζωής ήταν σίγουρα και μια μέρα χαράς για όλα τα μέλη της τοπικής κοινότητας ∙ ήταν ευκαιρία να χαλαρώσουν από τον καθημερινό κάματο της δύσκολης αγροτικής ζωής, να διασκεδάσουν, να συσφίγξουν τις σχέσεις τους, να δείξουν την αλληλεγγύη τους στους συγχωριανούς βοηθώντας στην προετοιμασία. Ισχύει αυτό για την αλβανική κοινωνία;

- Ναι, βέβαια. Άλλωστε, πολλοί συγχωριανοί ήταν καλεσμένοι. Στα χρόνια μου, κορίτσια μου, οι γάμοι ήταν μια ευκαιρία να ξεκουραστούν οι χωριανοί από τις κοπιαστικές καθημερινές αγροτικές εργασίες και, μαζί με τα πανηγύρια, ήταν η μόνη διασκέδαση των χωριανών.

- Ευχαριστούμε πολύ, γιαγιά Σαϊντέ.