Απαραίτητο για την τέλεση του αρβανίτικου γάμου ήταν το κουλιέτσι , το «κεντημένο» ψωμί. Σε μια περιοχή που τα σιτηρά είναι το βασικό προϊόν της γης το ψωμί από την αρχαιότητα έπαιζε σημαντικό ρόλο στη διατροφή μας και γι΄ αυτό αποτέλεσε και σύμβολο του κύκλου της ζωής. Στα Ελευσίνια μυστήρια οι πιστοί της θεάς Δήμητρας, της θεότητας που προστάτευε τη γεωργία και συμβόλιζε την κύκλο της ζωής, τής πρόσφεραν τα «μεγαλάρτια». Αλλά και στον θεό Ασκληπιό πρόσφεραν άρτους «εἰς ὑγείαν» των πιστών. Στη νεότερη παράδοση το ψωμί είναι απαραίτητο σε κάθε σημαντικό γεγονός του κύκλου της ζωής: στον αρραβώνα, στον γάμο, στη γέννηση των παιδιών, στη βάπτιση. Άλλωστε, στη χριστιανική θρησκεία ο άρτος συμβολίζει το σώμα του Χριστού.

Τα ψωμιά του γάμου

Η μητέρα του γαμπρού φτιάχνει τέσσερα ψωμιά:

i. της εκκλησίας. Αυτό το τοποθετούσαν μαζί με τα στέφανα στο τραπέζι κατά τη διάρκεια της στέψης. Ένα κομμάτι από το κουλούρι του γαμπρού έκοβε ο παπάς και το έβαζε στη Θεία Κοινωνία για να μεταλάβει το ζευγάρι.

ii. του κουμπάρου. Συνήθως έχει το σχήμα μιας γλάστρας. Ήταν πάντα πλούσιο το κέντημά του, καθώς είναι πολύ σημαντική η παρουσία και η προσφορά του κουμπάρου στον γάμο και ήθελαν να τον τιμήσουν

iii. του ζευγαριού. Μόλις το νιόπαντρο ζευγάρι έβγαινε από την εκκλησία κρατούσαν το κουλούρι και το έκοβαν. Καθένας από τους δύο προσπαθούσε να κόψει το μεγαλύτερο κομμάτι. Στη συνέχεια, το έκοβαν σε μικρότερα κομμάτια και το πετούσαν στους καλεσμένους για να το φάνε.

iv. της πόρτας. Με αυτό το κουλούρι η πεθερά καλωσόριζε τη νύφη της στο σπίτι της όπου συνήθιζε να μένει το ζευγάρι μετά τον γάμο. Νύφη και πεθερά έκοβαν ένα μικρό κομμάτι από το κουλούρι που είχε μέλι, για να είναι γλυκά τα λόγια που θα αντάλλαζαν όλα τα χρόνια που θα ζούσαν μαζί. Αυτό το κουλούρι έφτιαχναν με τα κεντήματα που είχαν περισσέψει. Οι κεντήστρες έφτιαχναν πάντα περισσότερα κεντήματα για να μην τους λείψουν.

Η μητέρα της νύφης έφτιαχνε ψωμιά για όλους τους καλεσμένους.

Τα σύμβολα

· άνθη λεμονιάς. «Όσα άνθη και καρπούς έχει η λεμονιά να έχει και το ζευγάρι», είναι η ευχή που δίνουν όταν φτιάχνουν το «κέντημα»

· Στο κέντρο υπάρχουν τα στέφανα, τα οποία είναι φτιαγμένα από το σχήμα του λουμινιού, του λουλουδιού που χρησιμοποιούσαν για να ανάψουν το καντήλι

· ντάλια ή καρδιά. Είναι το κεντρικό κομμάτι του ψωμιού, το οποίο ξεχώριζαν και το φύλαγαν μαζί με τα στέφανα, συνήθως στο εικονοστάσι

· σταφύλια, που συμβολίζουν καρποφορία

· λουλούδια

· το κέντημα περιμετρικά του ψωμιού ήταν πυκνό, χωρίς κενά, καθώς με τον γάμο έκλεινε ο κύκλος του κουλουριού, ο οποίος είχε ξεκινήσει με τη βάπτιση. Έτσι, ο κύκλος του κουλουριού της βάπτισης ήταν αραιός, του αρραβώνα πιο πυκνός και του γάμου χωρίς κενά

· ένα σχέδιο ιδιαίτερο, όταν κάποιες κεντήστρες είχαν ιδιαίτερη τέχνη και όρεξη

Η παρασκευή του ψωμιού

Την Πέμπτη πριν από τη στέψη η μητέρα του γαμπρού καλούσε στο σπίτι τις συγχωριανές για να κεντήσουν τα τέσσερα ψωμιά που έπρεπε να φτιάξει. Μεγάλη τιμή ήταν για τις γυναίκες να τις καλέσουν στο κέντημα του ψωμιού, γιατί σήμαινε ότι είναι καλές κεντήστρες. Στο σπίτι κατέφθαναν με τις ποδιές τους και τις τσέπες τους γεμάτες με λουλούδια, πέταλα, κουφέτα και κέρματα.

Η βάση του ψωμιού γινόταν με προζύμι και είχε μέλι – όλα τα ψωμιά της χαράς ήταν γλυκά. Το ζυμάρι που χρησιμοποιούν για το «κέντημα» είναι «λειψό», δηλαδή δεν έχει μαγιά, για να μη φουσκώσει και χαλάσει το σχέδιο, και έχει λίγο αλάτι.

Κάθε γυναίκα έκανε ένα σχέδιο για να υπάρχει ομοιομορφία. Ποια εργαλεία χρησιμοποιούσαν; Δεν είναι άλλα από τα εργαλεία που υπάρχουν στο σπίτι: πιρούνι, μαχαίρι, τσιμπιδάκι, χτένα, κουμπί, ρακοπότηρο, μασουρίστρα ραπτομηχανής κ.α.

Όταν τελείωναν με τα κεντήματα, αναποδογύριζαν το ταψί και έστρωναν επάνω μια καθαρή πετσέτα για να σχηματίσουν συμμετρικά τα κεντήματα. Στη συνέχεια, έβαζαν σε μιαν άκρη την πετσέτα με τα κεντήματα, τοποθετούσαν στο ταψί τη βάση του ψωμιού που είχε ήδη φουσκώσει, έβρισκαν το κέντρο με την παλάμη τους και τοποθετούσαν ένα ένα τα κομμάτια του κεντήματος που είχαν σχηματίσει στην πετσέτα. Εννοείται ότι το κέντημα τοποθετούσε η κεντήστρα που είχε το πιο σταθερό χέρι.

Όταν και τα τέσσερα ταψιά ήταν πια έτοιμα για να μπουν στον φούρνο, η μητέρα του γαμπρού άπλωνε πάνω από τα κουλούρια μια κεντημένη πετσέτα. Πρώτη αυτή και μετά και οι κεντήστρες λέγοντας ευχές έριχναν μέσα όσα δώρα είχαν φέρει για τους μελλόνυμφους:

· κέρματα για να είναι άφθονα τα αγαθά του ζευγαριού

· ρύζι για να ριζώσουν μαζί

· λουλούδια για να είναι όμορφή η ζωή τους

· κουφέτα για να είναι γλυκιά η ζωή τους

· ένα μπουμπούκι από το βαμβάκι που είχε μέσα σπόρο: για να σπείρουν και να ζήσουν μαζί μέχρι να ασπρίσουν τα μαλλιά τους

Η μητέρα του γαμπρού το έδενε με μια κλωστή και έδινε το πουγκί αυτό στο ζευγάρι.

Ακολουθούσε γλέντι με φαγητό και χορό μέχρι να ψηθούν τα κουλούρια.

Για τις πληροφορίες ευχαριστούμε θερμά την κ. Μηλέα από το Ευρωπαϊκό Μουσείο Άρτου που επισκεφθήκαμε με την ομάδα του πολιτιστικού προγράμματος την Κυριακή 12-2-2024.